Frederick Douglass: Icoon, Geboren in Slavernij

De laatste jaren is de hoeveelheid nieuws en discussie rond racisme en de geschiedenis van slavernij enorm toegenomen. De moord op George Floyd resulteerde in een explosie van steun voor de Black Lives Matter-beweging. Ook in Nederland domineerde het onderwerp het nieuws, en aandacht voor gerelateerde onderwerpen als excuses voor ons slavernijverleden raakte in een stroomversnelling. Voor de bewustwording is dit alleen maar goed (en uiteindelijk noodzakelijk), vind ik. Sommige mensen bagatelliseren nog steeds de invloed van racisme en de gevolgen van (de trans-Atlantische) slavernij.

Zelf ging ik me ook meer verdiepen in de achtergrond van argumenten over de doorwerking van slavernij in het heden. Vooral het boek How the Word Is Passed van Clint Smith vond ik in dat kader zeer indrukwekkend en verhelderend. Smith bezocht verschillende locaties in Amerika, zoals plantages en bepaalde historische wijken, en laat in zijn boek zien hoe de effecten van slavernij nu nog steeds zichtbaar zijn. Ik kan het boek iedereen aanraden. Smith is ook dichter en schrijft met gevoel voor de zwaarte van het onderwerp zonder te vervallen in pretentieuze preken. Een naam die ook terugkomt in zijn boek is Frederick Douglass.  

Frederick Douglass

In boeken over de geschiedenis van Amerika had ik al vaker gelezen over Douglass. Hij werd geboren in slavernij en groeide uit tot een van de belangrijkste stemmen in de strijd voor afschaffing ervan. Zijn verhaal maakte op mij het meeste indruk toen ik het in zijn eigen woorden las. In Narrative of the Life of Frederick Douglass, uit 1845, vertelt hij over zijn leven als slaaf en over hoe hij zich steeds bewuster werd van zijn verschrikkelijke situatie. De onwaarschijnlijke ontwikkeling van Douglass, die ondanks gruwelijke mishandelingen en mensonterende omstandigheden leerde lezen en uiteindelijk wist te ontsnappen, is aangrijpend en inspirerend.

Rond 1818 – de precieze datum is nooit duidelijk geworden – werd Frederick, die dan nog de achternaam Bailey draagt, geboren in Maryland. Zoals geregeld gebeurde, werd hij van zijn moeder gescheiden. Harriet Bailey zag haar zoon maar zo’n vier of vijf keer. Ze stierf toen Frederick ongeveer zeven jaar oud was. Als kleine jongen zag hij van dichtbij hoe de opzichter van de plantage de tot slaaf gemaakten wreed en keihard sloeg en mishandelde. In zijn boek deelt Douglass hartverscheurende ervaringen:

“I have often been awakened at the dawn of day by the most heart-rending shrieks of an own aunt of mine, whom he used to tie up to a joist, and whip upon her naked back till she was literally covered with blood. No words, no tears, no prayers, from his gory victim, seemed to move his iron heart from its bloody purpose. The louder she screamed, the harder he whipped; and where the blood ran fastest, there he whipped longest. (…) I remember the first time I ever witnessed this horrible exhibition. I was quite a child, but I well remember it. I never shall forget it whilst I remember any thing. It was the first of a long series of such outrages, of which I was doomed to be a witness and a participant. It struck me with awful force. It was the blood-stained gate, the entrance to the hell of slavery, through which I was about to pass. It was a most terrible spectacle. I wish I could commit to paper the feelings with which I beheld it.”

Zulke verschrikkelijke passages laten zien hoe direct, eerlijk en onthutsend Douglass zijn ervaringen deelt.

Abolitionisme

Rond zijn achtste levensjaar werd Frederick overgeplaatst naar een nieuwe meester in Baltimore, Hugh Auld. Aanvankelijk bracht deze verandering een relatief lichtpuntje met zich mee in de vorm van Sophie Auld, de vrouw van Hugh. Sophie was lief voor hem en begon hem te leren lezen. Het was een cruciaal moment in het leven van Frederick. Helaas verbood haar man dit zodra hij erachter kwam. De uitleg van zijn meester – een slaaf zou er alleen maar unmanageable en unhappy van worden – zorgde voor een belangrijk besef bij de jonge Frederick. Hij nam zich voor om alles te doen om te leren lezen.

In de zeven jaar in Baltimore leerde Frederick in het geheim lezen én schrijven. Hij werkte in de haven en vroeg onder andere hulp aan witte kinderen die hij daar tegenkwam. De boeken en kranten die hij in zijn handen kon krijgen verborg hij zorgvuldig. Ook luisterde hij aandachtig zodra hij mensen om zich heen hoorde praten over slavernij. Zo hoorde hij mensen praten over abolitionists (voorstanders van afschaffing van slavernij). Via zijn woordenboek slaagde hij er niet in om de betekenis van het woord te achterhalen (afschaffen, maar wat dan?), maar de context waarin hij het hoort wekte altijd zijn interesse. Na geduldig wachten – in zijn positie kon hij natuurlijk niet vragen hierover zonder problemen te krijgen – en zoeken las hij in de krant eindelijk over petities in het Noorden van Amerika voor afschaffing van slavernij. Douglass schrijft in zijn boek: “The light broke in upon me by degrees.” Een zaadje was geplant.

Ontsnapping

Na een jaar onder een sadistische andere opzichter, Mr. Covey – een man met een reputatie als zogenaamde slave breaker – die hem afbeulde en gruwelijk mishandelde, volgden verschillende overplaatsingen, voordat hij terugkeerde naar zijn oude plek. In 1838 slaagde Frederick erin om te ontsnappen. Hij had een ‘vrije’ vrouw ontmoet, Anna Murray. Zij kocht voor hem een treinkaartje en vermomd als matroos, met geleende papieren, vluchtte hij naar Philadelphia en vervolgens naar New York. Daar veranderde hij zijn achternaam van Bailey naar Douglass en begon hij aan zijn nieuwe leven.

In 1845 publiceerde hij zijn eerste boek, het eerdergenoemde Narrative of the Life of Frederick Douglass, waarin hij zijn afgrijselijke ervaringen deelde. Om te voorkomen dat hij toekomstige ontsnappingspogingen van anderen zou blokkeren, deelde hij hierin niet hoe het hem was gelukt weg te komen. In het Zuiden was slavernij immers nog volop aanwezig. Het boek werd een bestseller en toont de kracht van het geschreven woord. Het succes opende voor Douglass deuren en gaf de antislavernijbeweging een enorme duw. Ook zorgde het voor sceptische reacties vanuit witte criticasters, die beweerden dat Douglass het boek nooit zelf geschreven kon hebben.

Strijd

Kort na publicatie vluchtte Douglass tijdelijk naar Engeland, om te voorkomen dat hij opnieuw gevangen zou worden genomen en teruggebracht. In 1846 werd hij, met hulp van vrienden, vrijgekocht. Na zijn terugkeer richtte hij een krant op (The North Star), hielp hij honderden tot slaaf gemaakten ontsnappen (via de Underground Railroad), publiceerde hij zijn tweede boek, My Bondage and My Freedom, en escaleerde de strijd tussen het Noorden en Zuiden van Amerika. Tijdens de Civil War ontmoette hij president Abraham Lincoln en maakte hij zich hard voor het inzetten van zwarte soldaten door het Union Army. Hij was een van de stemmen om Lincoln heen die hem ervan overtuigden dat de Emancipation Proclamation een noodzakelijke volgende stap in de oorlog was. Toen in 1865, na winst van het Noorden en de ratificatie van het 13e amendement, slavernij eindelijk werd afgeschaft, kon Frederick Douglass terugkijken op een vurige, succesvolle strijd, waarin hij een belangrijke rol speelde.

De strijd om échte gelijkheid was (en is) natuurlijk nog niet voorbij. Douglass bleef zich ook na de oorlog inzetten voor die strijd en het welzijn van de voormalige slaven. Het thema sneed hij ook al aan in een bekende speech van hem: What, to the Slave, Is the Fourth of July? Met vrouw Anna kreeg hij vijf kinderen en onder vele presidenten na Lincoln vervulde hij verschillende rollen, zoals United States Marshal onder president Hayes. In 1881 publiceerde hij zijn derde en laatste boek: The Life and Times of Frederick Douglass. Zijn laatste jaren woonde Douglass in Washington D.C., waar hij in 1895 overleed.

Heden

Het eerste boek van Douglass is gratis te downloaden (publiek domein) en ik raad het diegenen die geïnteresseerd zijn in dit onderwerp (breder dan de vogelvlucht in dit verhaal) aan om het te lezen. Het is ijzingwekkend en tegelijk historisch om te lezen, zeker met de rest van het leven van Douglass in gedachten. Zijn verhaal laat zien waar een sprankje hoop of een klein lichtpuntje in een uitzichtloos leven toe kan leiden. De opmars van Frederick begon met het leren van de eerste letters, en kijk hoeveel impact zijn eigen woorden hadden! Het feit dat hij nu nog steeds een voorbeeld is en zijn woorden nog steeds nadreunen, wekt ontzag. Wel is het is goed om te benadrukken dat het leeuwendeel van de mensen in slavernij natuurlijk níét de mogelijkheid had om te leren lezen of ontsnappen naar het Noorden, hoe moedig en veerkrachtig ze ook konden zijn.

Terug naar heden, en ook naar Nederland. Ik hoop dat mensen die de excuses voor ons slavernijverleden belachelijk maken en al beginnen te steigeren bij termen als white privilige, zich – op welke manier dan ook – verdiepen in de gevolgen van slavernij, voordat ze iets over dit onderwerp roepen. Wat betreft Amerika raad ik dus How the Word Is Passed aan, maar over het Nederlandse verleden is ook veel geschreven. Laten we de geschiedenis – die in dit geval ook nog relatief recent is – niet vergeten en gebruiken voor de bewustwording van ons allen en verbetering van het heden.

___________________________________

Links en meer informatie:

2 gedachten over “Frederick Douglass: Icoon, Geboren in Slavernij”

Geef een reactie